Acht jaar na het verschijnen van de pauselijke brief Laudato Si’ heeft paus Franciscus op 4 oktober (de feestdag van de Heilige Franciscus) een vervolg gepubliceerd: Laudate Deum. Theoloog en redacteur Lucas Brinkhuis schreef een recensie over deze brief.
Paus Franciscus is glashelder over de aanleiding om een vervolg op Laudato Si’ te schrijven: hij is teleurgesteld in de wereld en zichzelf. Hij schrijft: “Met het verstrijken van de tijd heb ik mij gerealiseerd dat onze maatregelen niet adequaat zijn, terwijl de wereld waarin we leven aan het instorten is en wellicht dicht in de buurt van het breekpunt komt.” Laudate Deum is een ‘Apostolische Exhortatie’, dat is in de katholieke sociale leer een gezaghebbende brief die in de hiërarchie onder een encycliek (zoals Laudato Si’) valt. Passend bij een boodschap die niet zozeer nieuw is, maar aanvullend en versterkend is op Laudato Si’. Het is dan ook onmogelijk om Laudate Deum los te beschouwen. In deze recensie zal ik het voortdurend vergelijken met Laudato Si’ omdat juist de ontwikkelingen en veranderingen ten opzichte van Laudato Si’ relevant zijn.
‘Het is mij duidelijk dat Franciscus vooral teleurgesteld is in de politiek.’
Laudate Deum is opgebouwd uit zes hoofdstukken: een feitelijke uiteenzetting over klimaatverandering, een uiteenzetting over de ideologische en ethische aspecten van klimaatverandering, drie hoofdstukken over hoe de politiek omgaat met klimaatverandering, en tot slot een hoofdstuk over wat een katholiek zou moeten doen met en aan klimaatverandering. Hiermee volgt Laudate Deum in grote delen de opbouw van Laudato Si’. Echter is er in Laudate Deum veel meer aandacht voor de politiek dan voor de persoonlijke opdracht, waar die hoofdstukken in Laudato Si’ van een gelijke lengte zijn. Het is mij duidelijk dat Franciscus vooral teleurgesteld is in de politiek.
Klimaatontkenners en technologie
In vergelijking tot Laudato Si’ rekent Laudate Deum ongekend hard af met klimaatontkenners, die de kerk en zelfs het kardinalencollege ook in haar eigen midden kennen. Het is zeer sterk dat Franciscus met citaten en voetnoten uit IPCC-rapporten stap voor stap de belangrijkste argumenten van klimaatontkenners langsloopt en ontkracht. Franciscus stopt niet bij ontkenners, maar haalt ook argumenten van twijfelaars onderuit; mensen die klimaatverandering wel erkennen, maar de menselijke invloed ontkennen of de schuld leggen bij grote arme landen (terwijl de meeste uitstoot van een kleine groep rijken komt).
Net als in Laudato Si’ rekent Franciscus in Laudate Deum af met de ‘technologische oplossing’ als heilige graal. Franciscus wijst technologie zeker niet af, maar geeft aan dat radicale keuzes nodig zijn en dat niet alles met nieuwe technologie opgelost kan worden. Franciscus waarschuwt ook terecht over het gevaar van technologie. Hij ziet technologie als een machtig iets, waarbij het zeer relevant is in welke handen het ligt. Hij citeert hierbij letterlijk uit Laudato Si’. Franciscus heeft in Laudate Deum een interessante passage opgenomen over de mens. Hij stelt duidelijk dat hij de mens ziet als volledig onderdeel van onze natuur en als een verrijking van onze planeet. Hiermee zet hij zich af tegen de (kleine) groep klimaatactivisten die de mens puur als verstorende factor zien.
Politiek
Het grootste deel van Laudate Deum gaat over de politiek. Franciscus citeert zichzelf uit zijn encycliek Fratelli Tutti waarin hij zich uitspreekt voor een internationale politiek, maar tegen een internationale overheid. Franciscus presenteert een ‘internationale politiek nieuwe stijl’ waarin niet alleen overheden, maar ook organisaties en vertegenwoordigers van groepen samen tot besluiten kunnen komen om zo dingen te bereiken die via bijvoorbeeld de Verenigde Naties niet haalbaar zijn. Ondanks dat ik het principe goed vind, is dit punt minder sterk, omdat Franciscus niet uitlegt hoe overheden zich gaan committeren aan deze uitkomsten.
Franciscus vervolgt Laudate Deum met een overzicht van de afgelopen klimaatconferenties. Om aan te tonen dat er sinds Parijs nog weinig significante stappen gezet zijn op de klimaatconferenties citeert Franciscus de zin uit Laudato Si’ (gepubliceerd in hetzelfde jaar als de Parijs-akkoorden) waarin hij stelt dat er nog te weinig is gebeurd en er te weinig toezicht plaatsvindt op de implementatie van de akkoorden. Op deze manier maakt Franciscus pijnlijk duidelijk hoe weinig voortgang er is geweest. De paus doet een klemmende en dringende oproep om van de COP28 in Dubai een succes te maken. Het hoofdstuk sluit met een zeer concrete oproep van Franciscus: “Mogen zij die deelnemen aan de Conferentie strategen zijn die het algeheel goed en de toekomst van hun kinderen zwaarder wegen dan korte termijn belangen van bepaalde landen of bedrijven. Op deze manier kunnen ze de waardigheid van de politiek aantonen en niet de schaamte. Aan de machtigen kan ik alleen deze vraag herhalen: Wat zou iemand er in dit stadium toe kunnen brengen de macht vast te houden, alleen maar herinnerd te worden vanwege zijn onvermogen om actie te ondernemen wanneer dat urgent en noodzakelijk was?”
Weinig nieuws
Paus Franciscus doet in Laudate Deum nogmaals zijn broodnodige oproep voor serieus en eerlijk klimaatbeleid. Dit doet hij op basis van de wetenschap, maar met een sterke morele inslag zoals je van een geestelijk leider mag verwachten. Het is ook terecht en goed dat Franciscus zijn pijlen veel meer richt op de politiek en minder op het individu; de politiek moet op dit moment de grote beslissingen maken. Ten opzichte van Laudato Si’ en in mindere mate Fratelli Tutti voegt Laudate Deum echter weinig nieuws toe. Franciscus maakt hier geen geheim van, hij citeert veelvuldig uit beide encyclieken. Dit zorgt er echter wel voor dat ik verwacht dat de impact van Laudate Deum een stuk kleiner zal zijn dan de impact van Laudato Si’.