Met deze prikkelende vraag organiseerde De Linker Wang 26 september een webinar, waarin wetenschappers en politici met elkaar in gesprek gingen over de effecten van Covid-19 op bijvoorbeeld privacy en democratie. Uit het gesprek bleek dat Covid-19 geen burgerrechten doet verdwijnen, maar deze wel (tijdelijk) raakt.
Tijdens het webinar gingen techniekfilosoof Marjolein Lanzing, hoogleraar computerbeveiliging Bart Jacobs, universitair docent rechten Irena Rosenthal en Tweede Kamerlid Kathalijne Buitenweg met elkaar en de toehoorders in gesprek.
Privacy en ethiek
Marjolein Lanzing opende het webinar met een betoog over privacy in het licht van de toenemende surveillance-technieken in de samenleving. Ze betoogde dat privacy een noodzakelijke randvoorwaarde is voor vrijheid en voor democratie. Zonder privacy is een samenleving verstikkend; je kunt dan niet voor jezelf uitmaken wat het goede leven is. Ook gaf Lanzing aan dat de effecten van (uitbreiding van) surveillance ongelijk verdeeld zijn. Haar betoog maakte heel duidelijk dat zorgvuldigheid geboden is bij de beperking van privacy en we waakzaam moeten zijn voor het oprukken van surveillance technieken.
Bart Jacobs stond vervolgens uitgebreid stil bij de ethiek rond techniek aan de hand van de Corona-app. Hij wees op de maatschappij- en mensbeelden die ten grondslag liggen aan technologische keuzes. Leg je verantwoordelijkheid bij de gebruiker zelf, of bepaal je alles als maker? En welk gedrag verwacht je? Hij maakte duidelijk dat het goed doordenken van de Corona-app vanuit de verwachte effecten nodig is, anders leidt haastwerk tot broddelwerk.
Effect op de democratie
Irena Rosenthal ging daarna in op het effect van Covid-19 op de democratie. In tijden van crisis trekt de uitvoerende macht meer macht naar zich toe. Maar heeft de democratie daar meteen last van? Minister Hugo de Jonge zei eerder: “het virus wacht niet op een maatschappelijk debat”. In de Coronawet wordt de invloed van het parlement ingeperkt.
‘Machtsuitoefening door het scheiden van mensen’ werd tijdens de pestepidemie al gebruikt door de overheid. Feitelijk zien we dat ook nu, met gevolgen voor bijvoorbeeld het kunnen houden van demonstraties (het geven van een krachtig signaal door een grote groep), maar ook op informele macht in bijvoorbeeld organisaties. Mogelijkheden om jezelf te organiseren en onvrede te uiten, worden beperkt.
Ook Kathalijne Buitenweg stond stil bij de Coronawet. Ze vond de wet zoals die eind september voorlag onacceptabel, omdat het parlement en de lokale democratie buitenspel gezet worden. Wel gaf ze aan goede hoop te hebben de handen op elkaar te kunnen krijgen voor een aantal wijzigingen. Maar als dat zo is, moet GroenLinks dan voorstemmen gezien de hele voorgeschiedenis? Inmiddels blijken de wijzigingen voldoende om voor de nieuwe wet te stemmen.
Belangrijke inzichten
Het webinar leverde drie belangrijke inzichten en vragen op die van belang zijn voor de politiek van GroenLinks.
Allereerst dat het recht op privacy een belangrijk uitgangspunt moet blijven, omdat privacy vrijheid geeft. Voorgestelde maatregelen in de strijd tegen corona, maar ook tegen criminaliteit en meer, moeten afgewogen worden tegen belang van privacy.
Daarnaast: wat doet technologie met de samenleving? Welke mensbeelden liggen ten grondslag aan keuzes? Hoe werkt het door? Welke macht zit er achter de toepassing van technologie?
Ten slotte moet er ook oog zijn oog voor de effecten in termen van macht en tegenmacht. Dat speelt in parlement, in gemeenteraden, maar ook in bijvoorbeeld bedrijven. Fysiek samenzijn en interactie met elkaar is essentieel om tegenmacht te organiseren. Niet alles kan online. Dat maakt dat GroenLinks hier scherp op moet zijn: het bieden van mogelijkheden en gelegenheden aan mensen om zich te verenigen – ook wanneer afstand houden vereist is.